Top lista - 10 lektur wszechczasów

Mam taki zwyczaj, że gdy ktoś zaprosi mnie do domu, to nie oglądam kaktusów, paprotek ani kryształów na meblościance. Niektórym gospodarzom na pewno smutno z tego powodu. Mój wzrok jak magnes przyciąga jednak regał z książkami (może to niegrzeczne, ale naprawdę nie potrafię się powstrzymać, nawet gdy siedzę do niego tyłem!). Księgozbiór zdradza o właścicielu niemało, o jego zainteresowaniach, poszukiwaniach duchowych i preferowanej rozrywce.

Dziś zapraszam na wycieczkę na jedną z moich półek z książkami.
Jest to półka wyjątkowa - absolutna top lista 10 naj, naj, najulubieńszych książek wszechczasów (i wczasów również). Lista jest poniekąd sentymentalna, co nie znaczy, że niezmienna. Większość z nich przeczytałam pierwszy raz będąc dzieckiem - i zaprzyjaźniliśmy się na dłużej.

Kryteria selekcji są proste:
1. Mam tę książkę w domu i nie oddam! Nawet jeśli zminimalizuję całą resztę.
2. Przeczytałam co najmniej 3 razy.
3. W dowolnej chwili mogę zacząć czytać na dowolnej stronie i będzie to dla mnie czysta przyjemność.

Książki są uszeregowane według daty powstania.

Gust mam raczej niewyszukany. Jednak według mnie gusty to temat jak najbardziej do dyskusji (ba, najciekawsze dyskusje są właśnie o gustach!), więc proszę się nie krępować, krytykować lub przyklasnąć, kontrować własnymi top listami - jednym słowem gorąco zapraszam do komentowania!

1. "Trzej muszkieterowie" Aleksander Dumas (franc.), 1844
"Trzech muszkieterów" przeczytałam pierwszy raz mając 9 lat i od tej pory była to jedna z ulubionych wakacyjnych lektur. Miłość, pojedynki, klejnoty, wojna, przyjaźń, zdrada, misja i tajemnice przeszłości - ucieszyłabym się, gdyby dzisiejsi autorzy, zamiast zanudzać czytelników pisaniem o swoich wydumanych problemach, potrafili sklecić historie choć w 1/10 tak wciągające. Od czasu do czasu mam ochotę właśnie na coś takiego - historię, od której nie można się oderwać.

2. "Dziwne losy Jane Eyre" Charlotte Brontë (ang.), 1847
Klasyka angielskiej literatury, kilka razy przekładana na język filmu. Warto wspomnieć, że książka, powstała w czasach wiktoriańskich, została napisana pod prąd obowiązujących nurtów, a to za sprawą tytułowej bohaterki. Postać Jane - samodzielnej, niezależnej, zaradnej nauczycielki, biednej, ale bardzo się ceniącej jest ponadczasowa. Jane łączy w sobie wrażliwość z wielką wewnętrzną siłą (ideał kobiety?). Brzmi to nieco patetycznie, ale nie brak jej też zwykłego, dobrodusznego humoru i ciętego języka. Motywy powieści i postać Jane zostały bardzo sympatycznie zaadaptowane w powieści "Porwanie Jane E." Jaspera Fforda o przygodach niejakiej Thursday Next - literackiego detektywa (2001), którą mimochodem również polecam.

3. "Przygoda w Arktyce" Peter Freuchen (duń.), 1935
Jedyna typowo podróżnicza książka na liście. Może mniej znana od innych tytułów, więc krótko ją przybliżę. Peter Freuchen po skończeniu studiów osiedlił się na północy Grenlandii, gdzie założył wraz z Knutem Rasmussenem faktorię. Obaj zamieszkali wśród Inuitów i żyli jak oni. Po kilku latach Freuchen ożenił się z miejscową dziewczyną - odtąd całe jego życie było związane z przybraną ojczyzną. Swoje przygody opisuje żywo, z humorem, ale też wielką pokorą - nie tylko wobec przyrody, ale i Eskimosów, od których uczył się życia w tych skrajnych warunkach - jakby od początku. Ze słów Freuchena można wyczytać jego wielki szacunek do ich obyczajów, wiedzy i umiejętności, a także moralności, która z naszego, europejskiego punktu widzenia może się wydawać pełna okrucieństwa. Matki zabijające dzieci podczas wielkiego głodu, opuszczone staruszki polujące na lisy, wymiany żon, mordowanie "społecznych zakał", czarownicy, przywiezione przez białych nałogi. Jednocześnie jednak Freuchen nie ocenia, a jeśli już - to przeważnie stając po stronie Inuitów z północy. Cała książka stanowi właściwie zbiór historyjek i anegdot z życia autora, ale też niewyczerpane źródło wiedzy etnograficznej. W pamięć zapada wiele przygód, które opisuje, niesamowici ludzie, przyjaźnie, wydarzenia, ekstremalne warunki życia i podróżowania. I ten żal i wyobcowanie, gdy wraca się do "cywilizacji"...

4. "Jesień w Pekinie" Boris Vian (franc.), 1947
Uwielbiam Viana za niesamowitą, surrealistyczną wyobraźnię i bezkompromisowość. "Jesień w Pekinie" to historia grupy osób, których los zetknął na... pustyni (o Pekinie nie ma ani słowa - ot, taki żart autora). Inżynierowie budujący kolej, pustelnik, obóz archeologów, dziwne zdarzenia, a wszystko to podlane sporą dawką absurdu i czarnego humoru. Vian wyśmiewa biurokrację i normy społeczne, będąc jednocześnie miłośnikiem piękna, a w szczególności pięknych kobiet. Polecam autora w całej rozciągłości, choć niektóre jego powieści wywołują u mnie przygnębienie.

5. "Władca Pierścieni" Tolkien (ang.), 1954-55
Kolejna klasyka na liście, za sprawą filmu sprzed paru lat pewnie nie trzeba specjalnie przedstawiać. Dodam tylko, że jestem zaprzysięgłą fanką wersji pisanej (choć ekranizacja była na swój sposób dobra!). Mój ulubiony tom to "Dwie wieże" - nie tak sielankowy jak "Wyprawa" i nie tak patetyczny jak "Powrót króla", ale mroczny i prawdziwie przygodowy. Podoba mi się wielowymiarowość Tolkienowskiej prozy, różnorodność interpretacji, ale przede wszystkim klimat, piękny, bogaty język (który można w pełni docenić sięgając po oryginał) i spora dawka humoru. Pewnej zimy przeczytaliśmy sobie z Sahibem całość na głos, zmieniając się co rozdział. Bardzo miło wspominam te wieczory.

6. "Bądź zawsze piękna" Lilo Aureden (niem.), 1958
Nietypowa książka na liście - jedyny poradnik. Jest to jednak poradnik, który czyta się jak najlepszą powieść. Pani Lilo zjeździła cały świat, w sprawach urody i mody podglądając i Francuzki, i Amerykanki, i Włoszki, ba, wspomina nawet o ruskiej bani. A działo się to w czasach, gdy maseczek nie kupowało się w sklepie, pończochy musiały mieć obowiązkowy szew, a dżinsy służyły tylko do pracy w ogrodzie. Nad słowami autorki unosi się delikatny duch minimalizmu - jak nie przesadzić z makijażem, jak być elegancką mając tylko jedną sukienkę itd. Inne czasy, choć filozofia wciąż ta sama. Mój Dziadek podarował książkę Babci z dedykacją, jest to więc zarazem rodzinna pamiątka. A Babcia, która ma już prawie 90 lat, wygląda na 60 - być może właśnie za sprawą książki i zawartych w niej porad :)

7. "Lewa ręka ciemności" Ursula Le Guin (ameryk.), 1969
Jedyna książka science-fiction, mojej ulubionej autorki. Le Guin kojarzona jest głównie z cyklem fantasy "Ziemiomorze", ale moim zdaniem "Lewa ręka ciemności" go przebija. Akcja dzieje się na planecie zwanej nie bez kozery Zimą, na którą przybywa mężczyzna - wysłannik Ekumeny. Celowo napisałam "mężczyzna", bowiem Zima zamieszkana jest przez społeczeństwo hermafrodytów. Nie dość, że cały czas marznie i uważany jest za zboczeńca (jako osoba ujawniająca wciąż cechy tylko jednej płci), w dodatku zostaje wplątany w różne polityczne rozgrywki. Książka Le Guin, przesycona jak większość jej twórczości delikatnym feminizmem, stawia pytania o granice kobiecości i męskości, a także "normalności", jednocześnie będąc historią o przyjaźni i lojalności.

8. "Sztuka życia i przetrwania" Hans Otto Meissner (niem.), 1982
Klasyczna książka poruszająca tematykę survivalową. Autor poświęca gros miejsca takim tematom jak zdobywanie wody, pożywienia, budowanie schronień, sprzęt (dziś już nieco przestarzały). Każdy rozdział zaczyna się od historii przeżytej przez autora lub jego znajomych, która ma ilustrować dane zagadnienie. Jest tu lotnik, który rozbija się zimą z dala od ludzkich siedzib, są poszukiwacze złota, którzy umierają z głodu, są kłusownicy i myśliwi, Lapończycy i Australijczycy. Wykład ma postać gawędy obieżyświata, który "z niejednego lasu jadł jagody" czy raczej "na niejednym ognisku piekł karibu". Pomimo mocno myśliwskiej tematyki nawet wegetarianin (-nka) może tę książkę przeczytać z przyjemnością. Najważniejsze przesłanie autora jest bowiem takie: survival to nie ekwipunek - to pomysłowość, głowa na karku i wola przetrwania, bez której przetrwać się nie da.

9. "Bóg rzeczy małych" Arundhati Roy (ind.), 1997
Książka, która bardzo mnie poruszyła. Tragiczna, bolesna historia, świat dzieci kontra świat dorosłych, zderzenie prawa i moralności, uczuć i powinności, miłości i społeczeństwa. A wszystko to w scenerii współczesnych Indii. Opowiedziana historia toczy się jakby po spirali, zataczając coraz ciaśniejsze kręgi, aż do kulminacyjnego momentu, który wręcz kipi od emocji. Spotkałam się z opinią, że język Roy jest zbyt wyszukany, a konstrukcja fabuły udziwniona, dla mnie to jednak majstersztyk literacki i po prostu mocna lektura.

10. "Prawiek i inne czasy" Olga Tokarczuk (pol.), 2005
Łatwo zauważyć, że to jedyna polska autorka, która załapała się na moją listę. "Prawiek" lubię za niesamowity klimat i wielowątkową historię, toczącą się powolutku, bez pośpiechu, poprzez kolejne lata. Według mnie to najlepsza do tej pory książka Tokarczuk i na pewno do niej wrócę jeszcze nie raz.


PS. Na koniec krótki komentarz do listy. Zabrakło tu paru autorów, których lubię, np. Murakamiego, Dicka, Lewisa, Diembergera itd. Nie ma ani jednaj książki o kulturach Indian, nie ma literatury iberoamerykańskiej. Po prostu nie spełniły ostrych kryteriów selekcji. Tylko 10 - to naprawdę trudny wybór! I jeszcze jedna refleksja - połowa tytułów to "kobyły" po kilkaset stron. Bo ja naprawdę lubię czytać :)